Zijn de ultrarijken de nieuwe f*scisten?
9-12-2025 VPRO Tegenlicht
Het fascisme gelooft in sterk leidersschap en richt zich tegen de democratie. Het breekt de overheid af en opent daarmee het speelveld van ultrarijken. Is dat de reden dat Elon Musk zijn steun aansprak voor de AfD?Voor de omstander wellicht een opmerkelijke zet: Elon Musk die de radicaal-rechtse AfD aanmoedigt. Voor Timothy Snyder, als hoogleraar geschiedenis gespecialiseerd in de Holocaust en Oost-Europa, allesbehalve verrassend. VPRO Tegenlicht duikt met Snyder in de gedachtegang van oligarchen, die elkaar steeds vaker weten te vinden op het wereldtoneel.
Sinds zijn inauguratie strooit Trump als een razende decreten in de rondte. Hij onderzoekt zo de grenzen van zijn macht. Of moeten we zeggen: de grenzen van Elon Musks macht? De niet-gekozen multi-miljardair die er met zijn Department Of Government Efficiency (DOGE) voor moet zorgen dat overheidsuitgaven flink teruggebracht worden (aan belastingen voor superrijken wordt uiteraard niet gesleuteld).
Naast dat Musk zijn plasje doet in het Oval Office, watert hij ook over politiek Europa, waar-ie meteen maar uitgelaten flirt met radicaal-rechtse partijen. Dat die laatste degenen zijn die de nationalistische vlag het hardst laten wapperen, trekt de historicus trouwens in twijfel. Zijn politici als Trump wel zo nationalistisch als ze zich voordoen? Of betekent ‘Make America Great Again’ vooral ‘laten we een globale oligarchie maken’?
Datzelfde geldt voor AfD-frontvrouw Alice Weidel, die net over de grens in Zwitserland woont en vijftien jaar een relatie heeft met de Sri Lankaanse Sarah. Weidels privéleven is niet helemaal in lijn met de AfD-ideologie zou je kunnen zeggen. Politieke willekeur, opportunisme en hypocrisie druipen ervanaf.
Timothy Snyder observeert als hoogleraar geschiedenis politieke dynamieken en de tactieken erachter. Aan de hand van die observaties schreef hij het boek ‘Over tirannie’, waarin hij de lezer over tirannie twintig lessen uit de twintigste eeuw voorschotelt.
Om te snappen waarom machthebbers zoals Poetin en Trump zouden samenwerken, moeten we volgens Snyder kijken naar wat ze gemeen hebben: voor beiden is de rechtsstaat een nutteloos obstakel, een onhandige barrière om ongelimiteerd hun macht uit te oefenen. Hoe meer de rechtsstaat afbreekt, hoe meer de wereld een vrije speeltuin wordt voor rijkelui als zij.
Zo rust de propaganda van Rusland volgens Snyder compleet op het verhaal dat democratie geen optie is en ook niet werkt in andere landen. De vrijheid die wij ervaren is maar een illusie, aldus die propaganda. Om zo’n succesvolle propagandamachine te laten draaien helpt het wanneer de misleidende boodschap toch enigszins realiteit wordt, zo ondermijn je des te beter bestaande democratieën. Hoe meer misleidende informatie, hoe groter de kans dat je een soort self fulfilling prophecy-situatie creëert. Een van de redenen dat Rusland zoveel misinformatie verspreidt. Snyder benadrukt: zonder feiten is er geen basis meer om de macht te bevragen.
In ‘Zijn de ultrarijken de nieuwe f*scisten?’ pleit Snyder dat we voor het beschermen van de waarheid ook de feiten onder ogen moeten zien die confronterend zijn, want zolang we tekenen van haat negeren, kunnen we ze niet bestrijden.
Deel dit bericht
pageviews: 16
