Analyse van het Nederlands Bestuur – kansen en uitdagingen

In 2021 concludeerde voormalig topambtenaar Bernard ter Haar (ministeries van Financiën en Sociale Zaken) dat de Nederlandse overheid deze eeuw nog weinig substantiële vooruitgang heeft geboekt en al twintig jaar tekortschiet. Dat is een stevige uitspraak die tot nadenken stemt. Tegelijkertijd zijn er ook belangrijke successen, zoals het programma Ruimte voor de Rivier, dat Nederland beter beschermt tegen overstromingen en internationale waardering kreeg.

Toch zien we dat op veel terreinen de voortgang stagneert of dat problemen zich opstapelen. Dit heeft ingrijpende gevolgen: van armoede en gezondheidsproblemen tot verlies van natuur en biodiversiteit, en het mislopen van kansen op innovatie en duurzame economische groei.

Om te begrijpen hoe dit komt, is het goed te kijken naar enkele onderliggende factoren.

Oorzaken van stagnatie

1. Complexiteit en lange doorlooptijden
Onze samenleving en economie zijn internationaal verweven en technisch geavanceerd. Dat maakt beleid steeds complexer. Beleid moet bovendien vaak jarenlang consequent worden volgehouden om resultaat te boeken – iets wat lastig is in een politiek klimaat waar koerswijzigingen snel plaatsvinden. Dit bemoeilijkt bijvoorbeeld het halen van klimaatdoelen.

2. Voortschrijdend inzicht
Wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen gaan snel en zijn vaak internationaal georiënteerd, terwijl beleid vooral nationaal wordt gemaakt. Dit verschil in tempo en schaal verkleint de slagkracht van de overheid. Grote maatschappelijke transities – zoals de verduurzaming van woningen en uitbreiding van het stroomnet – vragen bovendien forse investeringen en ingrijpende keuzes.

3. Neoliberalisme en belangenverstrengeling
Sinds de jaren ’90 is de overtuiging gegroeid dat de markt veel kan oplossen. Hierdoor is de grens tussen publieke en private belangen vervaagd. Dit heeft bijgedragen aan problemen rond klimaat, woningnood en milieu. Soms lijkt de overheid vooral te faciliteren in plaats van te sturen, wat kan leiden tot gezondheidsschade of vervuiling. Adviezen van onafhankelijke organen krijgen daardoor niet altijd de prioriteit die ze verdienen.

4. Carrièreperspectieven en ‘draaideur-effect’
Politici en bestuurders denken soms vooruit aan hun volgende functie, wat invloed kan hebben op beslissingen in hun huidige rol. Daarbij komt dat er regelmatig beweging is tussen publieke en private sector, bijvoorbeeld naar toezichthouders. Dit kan leiden tot belangenverstrengeling en verminderde effectiviteit van beleid en toezicht.

5. Competenties en selectie
In de politiek is er geen formeel kwaliteitstoets zoals in medische of juridische beroepen. Daardoor komen niet altijd de meest bekwame bestuurders bovendrijven. Tegelijkertijd haken ook competente mensen af vanwege de harde politieke cultuur. Het opleidings- en ervaringsniveau van bestuurders bepaalt mede het referentiekader en daarmee de keuzes die gemaakt worden.

6. Rol van de media
Een goed functionerende democratie vraagt om onafhankelijke en kritische journalistiek. Onderzoeksjournalistiek staat echter onder druk door bezuinigingen en verschuivende mediaformats. Talkshows en sociale media versterken soms beeldvorming en one-liners in plaats van inhoudelijke duiding. Daardoor krijgen burgers en bestuurders niet altijd de volle context bij belangrijke beslissingen.

Naar een constructieve weg vooruit

Deze analyse laat zien dat de oorzaken van stagnatie veelzijdig en deels verweven zijn. De uitdagingen zijn groot, maar er liggen ook kansen:

  • Bieden van perspectief door krachtenbundeling het publieke belang van Nederland, haar inwoners en het MKB meer centraal stellen 

  • Fundamentele modernisering van de democratie hoe zou je een democratie inrichten met alle mogelijkheden die we nu hebben?

  • Datagedreven beleid dat is geworteld in (voortschrijdend) wetenschappelijk inzicht en rationele afwegingsmodellen zoals de MKBA

  • Beleidsconsistentie versterken door lange-termijn-doelen minder afhankelijk te maken van wisselende kabinetten.

  • Innovatie en brede welvaart meer ruimte geven door ondernemers te stimuleren in duurzame richtingen.

  • Onafhankelijke instituties en media beter borgen, zodat adviezen en kritische journalistiek daadwerkelijk gewicht hebben in besluitvorming.

  • Bestuurders en politici versterken met opleiding, begeleiding en een veilige politieke cultuur die talenten aantrekt in plaats van afstoot.

Uitnodiging

Deze analyse is geen eindpunt maar een uitnodiging tot gesprek. We zijn op zoek naar bestuurders, beleidsmakers, ondernemers en burgers die samen willen nadenken over hoe we het bestuur in Nederland slagvaardiger, rechtvaardiger en toekomstbestendiger kunnen maken.

Wilt u meedenken of partner worden? Neem gerust contact met ons op via relaties@burgerplatform.nu of bel 020 210 1414.

 

Verwijzingen

  1. Website Bernard ter Haar  bernardterhaar.nl
  2. Youtube: Neoliberalism - Explained in 6 Minutes (Features, Pros & Cons)
  3. https://tegenlicht.vpro.nl/artikelen/zo-beinvloedt-netwerkcorruptie-beleid-in-nederland