Wat is er aan de hand met Nederland?

Een gedeelde, en onderbouwde analyse is de belangrijkste basis voor consensus over oplossingen en beleid. Want veelal vloeit de oplossing voort uit het juiste begrip van het probleem.

Na de laatste verkiezingen is opnieuw duidelijk geworden dat democratische partijen en omroepen moeite met het formuleren van een antwoord op desinformatie, populisme en een gerichgte campagne een debat op basis van feiten en ratio te laten ontsporen. Sociale media met nepaccounts, politisering van de NPO (o.a. WNL/Telegraaf) en snelle televisieformats zoals talkshows bieden te weinig ruimte voor kritische journalistiek, wetenschap en factchecking. Terwijl veel expertise aanwezig is op universiteiten en bij kwalitatieve media als Correspondent, Follow the Money, Investico, Zembla, Tegenlicht en Reporters Online.

Daardoor spelen wetenschap en ratio een te kleine rol in het publieke debat – en daarmee in besluitvorming. Het huidige partijpolitieke stelsel vergroot de polarisatie doordat partijen hun bestaansrecht ontlenen aan hun afwijkende standpunt van de anderen. Dat terwijl de grote vraagstukken juist samenhangende actieplannen vragen waarin geen uitruil van belangen meer kan plaatsvinden. Het gaat nu om vestandige beslissingen die zijn geworteld in een juiste analyse van de urgente werkelijkheid waarin we ons bevinden.

In 2021 concludeerde voormalig topambtenaar Bernard ter Haar dat de Nederlandse overheid deze eeuw weinig substantiële vooruitgang heeft geboekt en al twintig jaar tekortschiet. Een stevige maar betekenisvolle observatie. Tegelijkertijd zijn er ook successen, zoals het programma Ruimte voor de Rivier, dat Nederland beter beschermt tegen overstromingen en internationaal wordt geprezen.

Maar we zien ook dat eerdere keuzes nu terugkaatsen: problemen stapelen zich op en versterken elkaar. Denk aan het stikstofdossier dat de woningbouw vertraagt. Doordat het conflict in Ukraine niet wordt opgelost, gaat de aandacht (en het geld) weg van klimaatbeleid. De gevolgen zijn groot: vermijdbare armoede, fysieke en mentale gezondheidsproblemen, woningnood, klimaatverandering, verlies van natuur en biodiversiteit, en het mislopen van kansen op innovatie en verduurzaming. Om te begrijpen waar dit vandaan komt, is het goed te kijken naar enkele oorzaken.

Oorzaken van stagnatie

1. Neoliberalisme

Sinds de jaren ’90 leeft sterk het idee dat de markt veel oplost en de overheid vooral moet faciliteren. Deze neoliberale ideologie werkt subtiel maar krachtig door. De overheid stelt zich daardoor vaak te terughoudend op en de grens tussen publieke en private belangen vervaagt. Dit draagt bij aan dossiers als klimaat, woningnood en milieu. Adviezen van onafhankelijke instanties worden geregeld terzijde geschoven.

2. Afhankelijkheid van economische groei

Onze economie draait op voortdurende groei. Door het in stand houden van overheidstekorten en oplopende schulden is groei – samen met inflatie – nodig om die schulden beheersbaar te houden. Dit maakt politici- en bewindslieden soms bang om in te grijpen. Veelal wordt het laten oplopen van tekorten veelal gerechtvaardigd om 'de economie' aan te jagen. Maar gericht beleid om verduurzaming te bevorderen is daarmee in strijd. 'Groene groei' is geen bewezen strategie. Na tien jaar na het vaststellen van het Klimaatakkoord van Parijs, stijgt de uitstoot van broeikasgassen nog steeds.  

3. Complexiteit en lange doorlooptijden

Onze samenleving is internationaal verweven en technologisch complex. Daardoor wordt beleid ingewikkelder en vergt het vaak jarenlang consistent doorzetten om effect te hebben. In een politiek klimaat met snelle beleidsmatige koerswisselingen is dat een uitdaging, bijvoorbeeld bij de klimaatopgave. Het bedrijfsleven vraagt om lange termijn perspectief.

4. Voortschrijdend inzicht

Wetenschap en technologie ontwikkelen zich razendsnel en vaak internationaal. Beleid blijft daar moeilijk bij. Grote transities zoals verduurzaming of uitbreiding van het elektriciteitsnet vragen forse investeringen en ingrijpende keuzes, en botsen snel met korte politieke cycli.

5. Carrièreperspectief en het ‘draaideureffect’

Politici en bestuurders kijken soms vooruit naar hun volgende rol. Ze overwegen welke stappen hun kansen op een volgende carrierestap vergroten of niet.
De beweging tussen publieke functies en bedrijfsleven of toezichthouders is groot. Dat kan leiden tot belangenverstrengeling en verzwakt beleid en toezicht.

6. Selectie en competenties

In de politiek bestaat geen formele bekwaamheidstoets zoals in andere beroepen. Daardoor komen niet altijd de meest geschikte bestuurders naar voren, terwijl competente bestuurders soms afhaken door de harde politieke cultuur. De kwaliteit van bestuurders beïnvloedt direct de kwaliteit van besluitvorming.

7. Rol van de media

Een gezonde democratie heeft onafhankelijke, kritische journalistiek nodig. Onderzoeksjournalistiek staat echter onder druk door bezuinigingen en commerciële formats. Talkshows en sociale media versterken korte quotes en beeldvorming, ten koste van context en nuance. Daardoor beschikken burgers én bestuurders niet altijd over een volledig beeld. Niet moet worden uitgesloten dat de bezuinigingen op de NPO en het schrappen van bepaalde programma's, politiek is gemotiveerd.

Naar een constructieve weg vooruit

De oorzaken van stagnatie zijn veelzijdig en grijpen in elkaar. Toch zijn er duidelijke aanknopingspunten voor verbetering:

  • Het publieke belang centraal stellen door krachten te bundelen en Nederland, haar inwoners en het MKB als uitgangspunt te nemen.

  • De democratie moderniseren: hoe zou een democratie eruitzien als we alle mogelijkheden van nu optimaal benutten?

  • Datagedreven en wetenschappelijk onderbouwd beleid, met methoden zoals de MKBA als basis.

  • Beleidsconsistentie versterken door lange-termijndoelen minder afhankelijk te maken van wisselende kabinetten.

  • Duurzame innovatie en brede welvaart stimuleren, vooral via ondernemerschap.

  • Onafhankelijke instituties en media beter beschermen, zodat adviezen en kritische journalistiek zwaarder wegen in de besluitvorming.

  • Bestuurders en politici beter toerusten via opleiding, begeleiding en een veilige politieke cultuur die talent aantrekt in plaats van wegduwt.

Uitnodiging

Deze analyse is geen eindpunt, maar een uitnodiging tot gesprek. We zoeken bestuurders, beleidsmakers, ondernemers en burgers die met ons willen meedenken over hoe we het bestuur van Nederland slagvaardiger, rechtvaardiger en toekomstbestendiger kunnen maken.

Wilt u meedenken of partner worden? Neem contact op via relaties@burgerplatform.nu of bel 06 533 879 66.

Trias Economica van Think Big Act Now


Onderstaand beeld laat zien het de concentratie van politieke-, economische- en financiële macht eruit ziet. En hoe het zou kunnen wanneer burgers, medewerkers, huurders en rekeninghouders zijn betrokken bij het besturen van de instituties waarvan ze gebruik maken.  Zie ook de website thinkbigactnow.org.

 

Verwijzingen

  1. Website Bernard ter Haar  bernardterhaar.nl
  2. https://www.uu.nl/publicatie/neoliberalisme-een-nederlandse-geschiedenis
  3. Econoom Hans Stegeman: "Dit is echt een kantelpunt: ons economisch systeem is ontspoord" Youtube
  4. Youtube: Neoliberalism - Explained in 6 Minutes (Features, Pros & Cons)
  5. https://tegenlicht.vpro.nl/artikelen/zo-beinvloedt-netwerkcorruptie-beleid-in-nederland